Smoki w mitach i historycznych zapisach

Artykuł po raz pierwszy w języku polskim ukazał się w dwumiesięczniku Nexus w numerze 87 (1/2013)
Tytuł oryginalny: „Dragons in Myth and Recorded History”, Nexus (wydanie angielskie), vol. 19, nr 6

Patrick C. Chouinard

Na pagórkowatych kredowych terenach hrabstwa Berkshire w południowej Anglii znajduje się ogromny White Horse (Biały Koń) o długości 365 stóp (111 m) wyryty na zboczu wzniesienia. Jest znany również jako Dragon of Uffington (Smok z Uffington). Istnieje wiele teorii wyjaśniających jego tajemnicze pochodzenie. Chociaż jego starożytne pochodzenie nie podlega wątpliwości, od dawna trwa spór o to, czy tę tajemniczą figurę stworzyli Celtowie, czy starożytni Brytyjczycy (Brytowie). Gdyby to byli ci drudzy, należałoby ją umieścić w czasach Atlantydy i brytyjskiego bohatera z czasów potopu, Gogmagoga.

Powszechnie uważa się, że ta ogromna figura lub geoglif¹ przedstawia konia, są jednak tacy, którzy uważają, że to może być wizerunek smoka. Mówi się, że w starożytnych czasach na tym obszarze grasował prawdziwy smok, który terroryzował okolicę, palił i dziesiątkował całe społeczności. Według lokalnych podań zabił go święty Jerzy, co zostało upamiętnione w nazwie miejscowego kościoła nadal będącego pod wezwaniem świętego Jerzego, który zabił smoka w Bejrucie². Hugh Massingham (1926) przypuszczał, że ten tajemniczy wizerunek rzeczywiście reprezentuje smoka i że związany z nim kopiec jest miejscem pochówku wielkiego celtyckiego wodza lub Pendragona. (Rose, str. 105)

Mitologia jako kulturowa pamięć

Najbogatszym źródłem dowodów na istnienie rzeczywistej rasy smoków nie jest paleontologia ani biologia ewolucyjna, ale mitologia. Smoki kładą się cieniem na wyobrażeniach prawie każdej kultury na Ziemi, od starożytnej Grecji po Babilonię, Indie, Chiny, a nawet Nowy Świat (obie Ameryki).

Od czasu ich pierwszego pojawienia się na Ziemi w starożytnych czasach smoki stały się częścią naszej zbiorowej podświadomości. Stały się czymś w rodzaju jungowskiego archetypu, który napełniał nas przerażeniem i zawładnął naszą wyobraźnią. Smoki stały się trwałym elementem mitów, legend i tradycji niemal każdej kultury na Ziemi i, w wielu przypadkach, te opowieści o nich są wciąż żywe. Ci groźni, gigantyczni mieszkańcy naszej wyobraźni, nie są li tylko jej wytworem, ale kulturową „pozostałością” po doświadczeniach naszych przodków. Opowieści o nich to odległe echo prawdziwego wieku ciemności, o którym w większości dawno zapomnieliśmy.

W chrześcijańskich legendach opowiadających o smokach pochodzących ze średniowiecznej Europy możemy znaleźć monstrualnego Latającego Węża z Isy, ogromnego smoka przypominającego węża, który rzekomo jest wymieniony w Starym Testamencie. Później średniowieczni podróżnicy określali Latającego Węża z Isy jako najbardziej jadowitego z wszystkich węży i wierzyli, że wykluł się on na etiopskiej pustyni z jaja bazyliszka. (Rose, str. 329)

Shen-Lung to nazwa jednego z najważniejszych smoków chińskiej mitologii. Jest on odpowiedzialny za sprowadzanie deszczu i wiatru. Jest również identyfikowany jako pięciopalczasty wielobarwny Smok Cesarski, często określany mianem Duchowego Smoka. Tylko cesarz mógł nosić jego herb, ponieważ był on symbolem jego władzy i boskości. Każdy, kto odważył się nosić taką oznakę, był karany śmiercią. (Rose, str. 332)

Lotan to w mitologii starożytnej Mezopotamii nazwa smoka siedmiogłowego. Tekst z Ras Shamra opisuje pokonanie potężnego potwora przez boga Baala. Lotan, ogromny smok-wąż pierwotnego chaosu, jest bardzo podobny do klasycznego wizerunku babilońskiego morskiego smoka Tiamata, który został zgładzony przez boga słońca Marduka. Można tu także dostrzec podobieństwa do hebrajskiego smoka Lewiatana. (Rose, str. 228)

Smoki z Etiopii są opisane jeszcze szczegółowiej od europejskich. Mają gigantyczne rozmiary, około 20 łokci długości (około 11 m) i czasami parę skrzydeł, a czasami dwie pary. Legendy i opowieści europejskich podróżników opisują je jako skuteczne drapieżniki pożerające całe słonie. Ze względu na suchy klimat Etiopii w niektórych miesiącach populacja słoni i innych ich ofiar malała i wówczas smoki przeprawiały się przez morze do Arabii. Podobno w ich mózgach znajdował się cenny kamień drakontias, który był poszukiwany przez alchemików. Aby go posiąść trzeba było, oczywiście, upolować i zabić smoka.

Carole Fontaine ze Szkoły Teologicznej Andover Newton w Massachusetts, wykładowczyni i specjalistka od pism hebrajskich, sugeruje, że smoki nie tylko istniały w dawnych czasach, i to w dużej liczbie, ale były także cennym towarem, i że w wyniku polowań prawie wyginęły.

W birmańskich i hinduskich podaniach występuje monstrualna wężowata istota zwana Nyan. Znana jest również, w zależności od regionu, jako Avagrah, Gara, Graha lub Tanti-gaha. Jest ona przedstawiana jako ogromne pełzające stworzenie zamieszkujące birmańskie i bengalskie rzeki oraz ich ujścia. (Rose, str. 271)

Lud Zuni z Ameryki Północnej wierzy w rogatego węża wodnego Kolowisi, który jest bardzo podobny do europejskiego smoka wodnego. Kolowisi ma ogromny pysk i płetwy na całej długości ciała. Zamieszkuje głębokie baseny wodne i źródła. Według jednej z dawnych legend pewna dziewczyna poszła sama do jednego z tych wodnych zbiorników, aby się wykąpać. Tam natknęła się na małe dziecko. Oczarowana nim wzięła je do domu. Kiedy spała z nim, przybrało ono swój prawdziwy kształt. Wodny potwór Kolowisi oplótł ją swoim cielskiem i uprowadził do tamtego zbiornika wodnego, gdzie ją uwięził, czyniąc ją swoją nieśmiertelną żoną. Ta opowieść jest przestrogą dla wszystkich dziewczyn, aby nie chodziły same do kąpieli, szczególnie w nocy. (Rose, str. 212)

Jest nawet rosyjski smok zwany Kościejem. Ten smok jest nieśmiertelny, ponieważ trzyma swoją duszę ukrytą poza swoim ciałem. Według legendy młoda dziewica odkrywa miejsce ukrycia jego duszy w ogromnym jaju na jego głowie. Mówi o tym śmiałkowi Bułajowi, który odnajduje smoka i uśmierca go, rozbijając jajo zawierające jego duszę. (Rose, str. 212)

Jak widać z tego wyrywkowego przeglądu, istnieje ogrom różnorodnych mitów i legend o smokach, które można znaleźć w niemal każdej kulturze na Ziemi. Wiele z tych mitów ma bardzo podobne folklorystyczne znaczenie, podobnie jak mity o olbrzymach, i opisują one smoki, o których mówi się, że w dawnych czasach trzymały w szachu ludzkość. Istnieje też powtarzająca się historia opowiadająca o wielkim kataklizmie, który zniszczył w zamierzchłej przeszłości naszą cywilizację. Ten kataklizm może również być odpowiedzialny za wyginięcie smoków. Takie wspólne historie i wątki mogą być zachętą do jeszcze szerszej dyskusji.